Psycholoog legt uit wanneer seks of porno problematisch wordt

Seks kan hartstikke leuk zijn en wellicht ben jij ook groot liefhebber van een vrijpartij. Maar waar ligt de grens tussen een seksueel persoon zijn met een hoge seksdrive en eventueel een seksverslaving? Psycholoog Matthijs Kruk (44) is niet per se fan van de term seksverslaving, maar kan wel goed uitleggen wanneer seks problematisch wordt. 

Kruk begeleidt als psycholoog mannen bij dit thema, met zijn Mind Your Sex-programma. Samen met collega Herm Kisjes schreef hij het boek Lust als Last en maakte daar een gelijknamige podcast over. Want kun je te veel bezig zijn met seks? En wat als, zoals Kruk het bestempelt, je lust als last ervaart?

De psycholoog is openhartig over zijn eigen worsteling op dit gebied. In zijn twintiger jaren leidt hij, zoals hij in zijn podcast hierover spreekt, een ‘sex, drugs en rock & roll’-bestaan en verliest hij zichzelf in affaires, aandacht van vrouwen en in porno. Maar volgens Kruk valt daar iets aan te doen en inmiddels begeleidt hij mannen bij  proces dat hij zelf ooit doormaakte.

Kruk: „We leven allemaal ons leven en zien ook aan de buitenkant hoe anderen leven. Maar ik hoor in mijn werk vooral over de levens die zich achter gesloten deuren en gordijnen afspelen. En ja, dat zijn soms hele andere levens dan dat je aan de buitenkant kunt zien.”

Eerder sprak Metro met drie seksuologen die 25 sekstips deelden en seksuoloog Elise van Alderen sprak uit dat vrouwen weer op zoek moeten naar hun seksuele autonomie.

Seks problematisch 

Kruk richt zich vooral op mannen, al is bekend dat ook vrouwen kunnen worstelen met hun relatie met seks. Seks was ooit ook voor Kruk problematisch, maar bij het woord seksverslaving blijft hij liever vandaan. „Zowel het thema seks als verslaving, en zeker de combinatie van die twee, zijn nogal beladen. Maar er zijn veel mannen en vrouwen die meer met seks bezig zijn dan zou ze zouden willen of daar een grote focus op hebben. Maar om dat te labelen als ‘seksverslaving’ werkt in mijn ogen afschrikwekkend. Je kunt je beter afvragen of jouw relatie met seks al dan niet gezond is.”

Hij vervolgt: „Überhaupt zouden we die vraag vaker moeten stellen: ‘Wat is mijn relatie met seks?’. Daar ‘problemen mee hebben’ of eventueel ‘het is uit de hand gelopen’, klinkt milder en biedt de mogelijkheid om daarnaar te kijken. Een grote groep mensen zou zich niet als seksverslaafde identificeren, maar heeft wel degelijk een probleem met seks. Daarom pleit ik ervoor om het laagdrempeliger te benaderen en erover te praten, met jezelf en met anderen.”  

Schuld en schaamte 

Maar wanneer wordt de relatie met seks problematisch? „In mijn ogen zijn daar twee criteria voor”, begint Kruk. „Aan allebei moet worden voldaan om onder de noemer ‘problematisch’ te vallen. De eerste is objectief, namelijk dat het één ten koste gaat van het ander. Oftewel, je bent veel met seks bezig en daar gaat tijd, aandacht en energie naartoe, maar dat gaat ten koste van iets anders dat je belangrijk vindt in je leven. Zoals bijvoorbeeld je fysieke en mentale gezondheid, je werk of opleiding, of de relatie met je partner of vrienden.”

Hij vervolgt: „Het tweede criterium is subjectief, dat gaat namelijk over jouw schuld- en schaamtegevoel. Wil je niet dat anderen erachter komen? Ben je bang voor de afwijzing? Of wil je het anders doen, maar lukt het niet? Dat heeft te maken met jouw persoonlijke schuld- en schaamtebeleving. Ervaar je dit in combinatie met het principe dat jouw relatie met seks ten koste gaat van andere belangrijke zaken in jouw leven? Dan kun je denk ik stellen dat je een problematische relatie met seks hebt.” 

En de beleving daarvan kan heel verschillend zijn. „Zo zie ik mannen die heel veel met seks of porno bezig zijn. Maar ook mannen die bijvoorbeeld één of twee keer per week een kwartier porno kijken. Objectief gezien hebben deze mannen geen probleem, maar zij ervaren het zelf wél als een probleem. Bijvoorbeeld vanwege hun persoonlijke waarden. Ook dan is er wel een probleem gaande, maar heeft het niet per se met seks te maken.” 

Kenmerken bij ongezonde relatie seks 

Kruk verdeelt een ongezonde relatie met seks in twee categorieën op, namelijk passief en actief. „Met passief bedoel ik dat er niemand anders bij betrokken is dan jijzelf. Dan gaat het in feite altijd over porno. Bij actieve vormen zijn er één of meerdere personen bij betrokken. Dat kan heel breed zijn, bijvoorbeeld affaires, prostituees, aandacht van vrouwen opzoeken, maar ook webcamsex, datingapps of chatten.”

En volgens de psycholoog hebben deze groepen wel bepaalde kenmerken. „Over het algemeen zie je wel dat de passieve vorm vaak voorkomt bij mannen die de neiging hebben van alles te vermijden, hun kop in het zand te steken. De mannen die hun ‘shit’ niet aan willen gaan, die ze eigenlijk wel aan moeten gaan. Dat uit zich in uitstelgedrag, angstig zijn om zichzelf te laten zien, een drempel ervaren om ook letterlijk de deur uit te gaan. Het maakt dat deze groep zich vaak moeilijk verder ontwikkelt, waardoor ze zich slecht voelen over zichzelf – wat weer brandstof is om te grijpen naar porno. Want dan kunnen ze even vergeten hoe slecht ze zich voelen.” 

Hij vervolgt: „Wat betreft de actieve variant zijn het vooral mannen die bevestiging zoeken en seks inzetten om zich beter te voelen over zichzelf. Doordat er een ander bij betrokken is, impliceert dat dat je wat waard bent. Namelijk de bevestiging dat iemand seks met jou wil. Over het algemeen zit daar een fragiel zelfbeeld onder. Deze groep gebruikt seks om zich tijdelijk beter te voelen, maar dat is tegelijkertijd een paradox. Je hebt namelijk iets van buitenaf nodig om je beter te voelen en het komt niet van binnenuit. Uiteindelijk verslechtert het je zelfbeeld dus alleen maar meer. Dat is wel een veelvoorkomend psychologisch kenmerk van verslaving. Maar uiteindelijk zijn beide vormen, zowel passief als actief, bedoeld om te ontsnappen aan de realiteit.” 

Jongeren 

Tegenwoordig is er op seksueel en relationeel vlak behoorlijk wat mogelijk en lijkt er een meer open blik te zijn als het om seks gaat. Denk bijvoorbeeld aan polyamorie, de toegenomen populariteit van seksfeestjes en andere erotische en experimentele ontwikkelingen onder veelal een jongere generatie. Hoe kijkt de psycholoog daarnaar? Kruk: „Er is een verschil tussen jongeren en ouderen. Als je jong bent, ben je bezig met het ontwikkelen van een seksuele identiteit. De huidige jongere generatie heeft het op dat vlak makkelijker, maar tegelijkertijd ook moeilijker. Ze hebben meer mogelijkheden en kunnen meer verkennen en ja, soms betekent verkennen ook dat je grenzen verlegt om te ontdekken waar je voor staat.”

Hij vervolgt: „Het ding is alleen wel dat jongeren zich vergelijken met anderen en erbij willen horen. Het gaat erom dat jongeren herkennen dat ze aan het ontwikkelen zijn, maar ook kunnen bijsturen. Of blijf je dingen doen, bijvoorbeeld omdat je een partner hebt met een meer open blik, omdat je bang bent dat hij of zij je niet leuk vindt als je hen begrenst? Dat heeft veel meer met je zelfbeeld en identiteit te maken.

Overigens is veel seks hebben niet slecht. Het kan fijn zijn en dat juich ik toe. Je moet alleen in staat zijn om het ook te kunnen reguleren en bepaalde persoonlijke stevigheid te hebben. Jongeren hebben dat nog niet altijd op dat vlak. En dan leven we in een wereld van social media, FOMO, het gevoel dat je de boot niet moet missen en een vervuld leven moet leiden. We zien daardoor vooral de buitenkant en niet de binnenkant van de ervaring.” 

Seks belangrijk vinden 

Als seks een belangrijk of terugkomend thema is in je leven, zal dat volgens Kruk overigens niet zomaar verdwijnen. „Dat soort gedrag vindt vaak de oorsprong in de vormende jaren van de puberteit of pre-puberteit. Daardoor zal je er altijd een gevoeligheid voor hebben. In deze kritieke leeftijdsfase is seks, seksuele opwinding of prikkels namelijk iets geweest wat jou ergens doorheen hielp. Daardoor hoefde je even niet in de realiteit te zijn. Misschien maakten jouw ouders ruzie en richtte jij je op een seksboekje. Of kreeg je seksueel contact met een vriendje of vriendinnetje en voelde je ineens verbondenheid.”

De psycholoog vertelt verder: „Als jouw seksuele ontwikkeling niet meegroeit met jouw ontwikkeling als mens, dan word je niet seksueel volwassen. Seksuele opwinding wordt dan een veilige haven, een plek waar je naartoe gaat als het even niet lekker loopt. Daar komt nog eens bij dat, als het gaat om de actieve variant, je er ook ongemerkt goed in kan zijn geworden. Puur omdat je er zoveel tijd en energie in hebt gestoken. Het verleiden van vrouwen gaat je bijvoorbeeld zo makkelijk af, dat dat misschien wel de enige manier is geworden om successen te ervaren in je leven.
 
Kortom, het gaat niet om de seksuele prikkels waar je gevoelig voor bent, maar om de noodzaak dat je emotioneel volwassen wordt. Dat je leert omgaan met de uitdagingen die het leven je stelt en dat je je persoonlijkheid ontwikkelt. Dat je bewuster kiest voor het leven dat je wilt leiden – in plaats van dat het leven je overkomt.” 

Maatschappelijke trends 

Kruk benoemt twee maatschappelijke trends die hij tegenwoordig bij mannen herkent als het over de relatie met seks gaat. „Toen ik in de puberteit zat, was er nog geen internet. In mijn vormende jaren bestonden er wel seksboekjes, televisieprogramma’s en 06-lijnen, maar er was geen online porno voor handen.”

Hij vervolgt: „Wat ik nu wel zie is dat de generatie onder mij, de twintigers en begin dertigers, makkelijker in porno is blijven hangen. Dat is wel een schadelijk effect van de technologische ontwikkeling en toegang tot online porno. Deze groep zag porno altijd als normaal, maar komt er in een volwassen leven achter dat het onopgemerkt een groot onderdeel van hun leven is geworden. Zonder door te hebben hoeveel invloed het had. Ik zie relatief veel jongeren die erachter komen dat het niet gezond is. Maar zij ervaren ook schaamte, gaan moeilijke emoties uit de weg en ontwijken zelfs soms relaties door angst voor intimiteit. Ze zijn te vertrouwd met porno geworden.”

Seks en macht

Kruk: „Daarnaast zie ik dat door de Me too-beweging, en laatst ook nog met de zaak rondom Lisa uit Abcoude, er opschudding is veroorzaakt over de relatie tussen seks en macht. Mannen gaan meer bij zichzelf te rade wat hun plek in de maatschappij is. Wat voor man wil ik zijn? Dat is een bewustzijn dat vrouwen al veel langer hebben. Maar ik heb het idee dat mannen meer nadenken over wat het effect is van hun gedrag op vrouwen.

Het gaat namelijk niet alleen om een gezonde relatie met seks. Mannen komen bij mij omdat ze ergens tegenaan lopen wat betreft porno of seks, maar ook de vraag ‘wat voor man wil ik zijn?’ komt daarbij kijken. Inmiddels weet ik na tien jaar ervaring dat het niet gaat om seks en porno, maar over onderdeel willen voelen van een groter geheel. Iets dat seks en porno kunnen verhinderen. Grote levensvragen als ‘welke partner wil ik zijn?’ en ‘wat is mijn rol in de maatschappij?’ spelen daarbij een rol.” 

Te veel seks of porno 

Stel, seks of porno speelt in jouw leven een nogal aanwezige rol. Volgens Kruk kun je wel degelijk aan de slag als je daarmee worstelt. Daarvoor benoemt hij onder meer dat je moet leren om te voelen en verbinding moet maken met jezelf en jouw omgeving. Daarnaast is ook die levensmissie, waar hij hierboven over spreekt, een belangrijk aspect. Maar even praktisch, waar begin je?

Kruk: „Stel, je hebt het idee dat je te veel porno kijkt, begin dan met opschrijven wanneer je porno kijkt en in welke context. Welke emotionele gemoedstoestand zorgt voor de drang om porno te kijken? Stap één is dat je bij jezelf leert kijken naar de associatie tussen gedachten en gevoelens enerzijds en gedrag anderzijds. Veel mannen kijken bijvoorbeeld porno als stress relief of uit verveling. Het gaat erom dat je het patroon leert herkennen en je leert focussen op die kritieke momenten.

Daarna is het taak om volwassener met emoties om te leren gaan. Voor ontstressen zijn namelijk ook andere manieren. En bij mannen geldt dat ze moeten leren om in plaats van iets, niets te doen. Er is namelijk altijd een trigger en vaak kiezen mannen er dan voor om zichzelf af te leiden met bijvoorbeeld sport, een serie, maar vooral ook hun telefoon. Maar het gaat erom dat je die emotie of gemoedstoestand leert aanvaarden.

Het is best moeilijk om eens tien minuten te gaan zitten en te accepteren dat dít het op dít moment gewoon is. Maar als je het vaak genoeg doet, krijg je meer inzicht in hoe je in elkaar zit en kun je zelfacceptatie toestaan. Simpelweg zíjn, met alles wat zich aandient in je leven, dat is de route. Niet alles direct willen oplossen of wegdrukken. Wat vaak juist heel moeilijk is, omdat het tegennatuurlijk aanvoelt.”

Gezonde relatie met seks 

En, wanneer is je relatie met seks eigenlijk gezond? „Dat blijft natuurlijk een moeilijke vraag. Maar ik denk dat dat gaat over de relatie met jezelf en met een ander. Dat betekent dat je seks niet inzet als middel om iets anders te bewerkstelligen of om andere gevoelens te overstemmen. Bijvoorbeeld dat je porno kijkt om je beter te voelen. Of dat je seksuele aandacht bij andere vrouwen zoekt omdat je weinig aandacht van je partner krijgt en je je niet goed voelt. Seks gaat nooit alleen om seks. Er zijn duizend redenen om aan seks te doen en seks is er daar slechts één van. Maar gebruik je seks om ergens vanaf te bewegen? Of juist ergens naartoe te bewegen? Dat laatste is de vorm die lekker, fijn en verbindend is. En ja, dat is hartstikke gezond.” 

Reacties