Prestatiedruk, burn-outs en een eindeloze stroom meldingen op onze telefoon: het zenuwstelsel van de moderne mens staat continu onder spanning. Volgens de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RvS) leven we in een „hypernerveuze samenleving”. Maar wat betekent dat precies? En hoe terecht is die diagnose? Drie experts geven hun visie.
In het advies Op de rem – voorbij de hypernerveuze samenleving beschrijft de RVS hoe voortdurende prestatiedruk, digitalisering en maatschappelijke versnelling ons zenuwstelsel en ons denken uitputten.
De Raad ziet stress, haast en druk niet langer als uitzondering, maar als nieuwe norm. Dat vraagt niet alleen om weerbaarheid van individuen, maar vooral om structurele veranderingen in werk, onderwijs en samenleving.
Stress, prestatiedruk en burn-out
De signalen van overbelasting zijn inmiddels overal zichtbaar. Steeds meer mensen ervaren langdurige stress en prestatiedruk, zowel op het werk als in het onderwijs. Volgens recente cijfers van het CBS en TNO kampt ruim één op de vijf werknemers met burn-outklachten.
Bij jonge, werkende vrouwen, is dat zelfs een op drie. Jongeren melden steeds vaker concentratieproblemen, slapeloosheid en gevoelens van uitputting. Steeds vaker zitten zij thuis als het gevolg van psychische klachten. In het onderwijs neemt de druk om te presteren, te plannen en te voldoen aan hoge verwachtingen van ouders, docenten en henzelf toe.
Ook op de werkvloer verschuiven grenzen: veel mensen staan nooit echt ‘uit’, omdat ze voortdurend beschikbaar en bereikbaar moeten zijn voor hun werkgever. Dat voortdurende ‘aanstaan’ is niet alleen erg belastend, ook vormt het volgens de RVS een belangrijke voedingsbodem voor de hypernerveuze samenleving.
Zenuwstelsel raakt constant ontregeld
Lifecoach John van Heel schetst in een opiniebijdrage hoe ons zenuwstelsel continu ontregeld raakt. „Ons zenuwstelsel is gebouwd voor korte pieken van actie”, schrijft hij op zijn website. „Maar de rem wordt nauwelijks nog gebruikt. Het gaspedaal staat permanent ingedrukt.”
Hij waarschuwt dat langdurige stress ons brein verandert. De prefrontale cortex, die nodig is voor reflectie en empathie, krimpt. Ondertussen raakt de stresskern overactief. En dat heeft niet alleen gevolgen voor individuen, maar ook voor de samenleving als geheel, schrijft hij. „Een samenleving onder zenuwspanning verliest haar empathie”, schrijft Van Heel. De oplossing? „De enige vooruitgang is vertraging.”
Leren luisteren naar het lichaam
Huub ter Haar, lichaamsgericht therapeut en theoloog, sluit zich aan bij de analyse van de RVS, maar de kern van het probleem wordt volgens hem gemist. „Velen die lijden aan prestatie, versnelling en druk hebben één ding gemeen: zelfverlating”, schrijft hij in een bijdrage op LinkedIn. Daarmee bedoelt hij dat we onze aandacht voortdurend weggeven aan wat eist, afleidt of vult.
Hij beschrijft hoe normen, protocollen en prestatiedrang mensen steeds verder weghalen van rust en intuïtie. „We zijn hoofden op pootjes geworden,” zegt hij. De oplossing ziet hij niet alleen in beleid, maar ook in aandacht: leren luisteren naar het lichaam en bewust vertragen.
Pas op voor een self-fulfilling prophecy
Psychiater en stressonderzoeker Christiaan Vinkers waarschuwt juist voor te veel zorgen. „We moeten oppassen dat krachtige termen ons niet in alarmisme zonder perspectief trekken”, schrijft hij op LinkedIn. „Als we onszelf steeds vertellen dat we in een hypernerveuze samenleving leven, kan dat een self-fulfilling prophecy worden.”
We horen de laatste tijd veel over stress, terwijl dat van alle tijden is. Honderd jaar geleden spraken mensen over een „zenuwzieke samenleving”, in de jaren zeventig over een „stressmaatschappij”, en niet zo lang geleden over een „burn-outepidemie”. Wat nu vooral nieuw is, zegt hij, is dat mentale gezondheid eindelijk serieus wordt genomen.
In plaats van grote woorden pleit hij voor concrete stappen: „Hoe kunnen we veerkracht versterken? Hoe kunnen we de leefomgeving verbeteren, werkdruk aanpakken en jongeren perspectief geven?”
Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.
